ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 2012 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ

ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ

Α1.

Από το παραπάνω κείμενο να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος:

«Περὶ ἡδονὰς γὰρ ... τὸ ἑαυτοῦ ἔργον ἀποδώσει.»

Μονάδες 10

Α1.

Γιατί η ηθική αρετή σχετίζεται με την ευχαρίστηση και τη δυσαρέσκεια· γιατί εξαιτίας της ευχαρίστησης κάνουμε τα τιποτένια πράγματα, ενώ εξαιτίας της δυσαρέσκειας μένουμε μακριά από τα όμορφα πράγματα. Γι’ αυτό πρέπει, όπως λέει ο Πλάτων, αμέσως από τη νεανική μας ηλικία να έχουμε πάρει εκείνη την αγωγή που θα μας κάνει να ευχαριστιόμαστε και να δυσαρεστούμαστε με αυτά που πρέπει· γιατί αυτή είναι η σωστή παιδεία. Δεν πρέπει όμως να ......το πούμε μόνο έτσι, ότι η αρετή είναι «έξη», αλλά και τι λογής «έξη» είναι. Πρέπει λοιπόν να πούμε πως κάθε αρετή, όποιου πράγματος είναι αρετή, και το ίδιο το πράγμα το κάνει να φτάσει στην πιο τέλεια κατάστασή του και το βοηθάει να εκτελέσει με σωστό τρόπο το έργο του, για παράδειγμα η αρετή του ματιού και το μάτι το κάνει αξιόλογο και το έργο αυτού· αφού με την αρετή του ματιού βλέπουμε καλά. Όμοια η αρετή του αλόγου κάνει το άλογο αξιόλογο και ικανό να τρέξει και να κρατήσει τον αναβάτη και να σταθεί αντιμέτωπο με τους εχθρούς. Αν λοιπόν έτσι έχει το πράγμα σε κάθε περίπτωση και η αρετή του ανθρώπου θα μπορούσε να είναι η «έξη» από την οποία ο άνθρωπος γίνεται καλός και από την οποία θα βοηθηθεί για να εκτελέσει σωστά το έργο του.

B. Να απαντήσετε στις ακόλουθες ερωτήσεις:

Β1.

Ποια είναι η σχέση ηθικής αρετής και ηδονής-λύπης και πώς την εξηγεί ο Αριστοτέλης στο κείμενο που σας δίνεται;

Μονάδες 15

Β1.

Η άποψη του Αριστοτέλη ότι «περὶ ἡδονὰς γὰρ καὶ λύπας ἐστὶν ἡ ἠθικὴ ἀρετή» αποτελεί ένα από τα πρώτα βήματα της ψυχολογίας και συνδέει στενά την ηθική με συναισθήματα και επιθυμίες. Αρχικά, λοιπόν, διατυπώθηκε η θέση ότι για όσους έχουν αρετές, δηλαδή για όσους έχουν θετικές έξεις, τις ηθικές ενέργειες τις συνοδεύει το ευχάριστο συναίσθημα (η «ἡδονή»), ενώ τις μη ηθικές ενέργειες το δυσάρεστο (η «λύπη»), πράγμα το οποίο δε δηλώνεται άμεσα από τον Αριστοτέλη, αλλά εννοείται. Αντίθετα, για όσους δεν έχουν αρετές, δηλαδή για όσους έχουν αρνητικές έξεις, τις ηθικές ενέργειες τις συνοδεύει το δυσάρεστο συναίσθημα (η «λύπη»), ενώ τις μη ηθικές ενέργειες το ευχάριστο (η «ἡδονή»), πράγμα το οποίο επίσης εννοείται.

Τη στενή σχέση λοιπόν ανάμεσα στην ηθική αρετή και τα συναισθήματα τονίζει ο Αριστοτέλης και με τη συνέχεια του συλλογισμού του: Εκτός από την «ηδονή» που προκαλούν οι ηθικές ενέργειες (οι πράξεις αρετής), υπάρχει και η «ηδονή» που προκαλούν οι μη ηθικές ενέργειες («τὰ φαῦλα»), στοιχείο που μας οδηγεί στο να τις επιδιώκουμε. Επίσης, εκτός από τη «λύπη» που προκαλούν οι μη ηθικές ενέργειες («τὰ φαῦλα»), υπάρχει και η «λύπη» που προκαλούν οι ηθικές ενέργειες («τῶν καλῶν»), γεγονός που μας οδηγεί στο να τις αποφεύγουμε. Άρα, οι ηδονές (και οι λύπες) σε αυτήν την ενότητα διακρίνονται σε «καλές» και «κακές»: Οι πρώτες τείνουν στη διατήρηση της μεσότητας και του ορθού λόγου, ενώ οι δεύτερες έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα. Σε αυτές ακριβώς τις «κακές ηδονές» και «λύπες» αναφέρεται ο Αριστοτέλης με τη φράση του «διά μὲν γὰρ τὴν ἡδονὴν τὰ φαῦλα πράττομεν, διὰ δὲ τὴν λύπην τῶν καλῶν ἀπεχόμεθα».

Β2.

Εξις, Αρετή, Εργον: α) να προσδιορίσετε το περιεχόμενο των όρων (μονάδες 9) και β) να εξηγήσετε τη μεταξύ τους σχέση με βάση το κείμενο που σας δίνεται (μονάδες 6).

Μονάδες 15

Β2.

Η λέξη «ἕξις» παράγεται από το μέλλοντα του ρήματος ἔχω και την παραγωγική κατάληξη -σις, η οποία δηλώνει ενέργεια. Η αρχική σημασία στα αρχαία ελληνικά είναι το να έχει ή να κατέχει κανείς συνέχεια κάτι που το έχει αποκτήσει. Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί τη λέξη «ἕξις» με τη σημασία της μόνιμης κατάστασης, της ιδιότητας που προκύπτει από τη συνήθεια ή από την άσκηση, δίνοντάς της ηθικό περιεχόμενο· δηλαδή, «ἕξεις» είναι τα μόνιμα ηθικά γνωρίσματα-στοιχεία του χαρακτήρα μας, καλά ή κακά. Ορίζοντας το περιεχόμενο της αρετής, ο Σταγειρίτης φιλόσοφος παρουσιάζει την «ἕξιν» ως το προσεχές γένος της αρετής.

Ο Αριστοτέλης προσδίδει στον όρο «ἀρετὴ» ένα ιδιαίτερο περιεχόμενο. Δεν της αποδίδει καθαρά ηθικό περιεχόμενο, αλλά αναφέρεται σε οποιαδήποτε θετική ικανότητα ή ιδιότητα υπάρχει σε μεγάλο βαθμό. Έτσι, η έννοια αυτή μπορεί να αποδοθεί στα άψυχα, στα ζώα και στον ίδιο τον άνθρωπο. Η αρετή είναι εκείνη η φυσική προδιάθεση ή ιδιότητα που θα βοηθήσει κάθε φυσικό ον να τελειοποιηθεί («πᾶσα ἀρετή οὗ ἄν ᾖ ἀρετὴ αὐτὸ εὖ ἔχον ἀποτελεῖ καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ εὖ ἀποδίδωσιν») και να εκτελέσει με τον πιο σωστό τρόπο το έργο για το οποίο η ίδια η φύση το έχει προορίσει («πᾶσα ἀρετή οὗ ἄν ᾖ ἀρετὴ αὐτὸ εὖ ἔχον ἀποτελεῖ καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ εὖ ἀποδίδωσιν»).

Κάθε δημιούργημα της φύσης, κάθε φυσικό ον, έχει να επιτελέσει ένα συγκεκριμένο «ἔργον», έχει μια συγκεκριμένη προδιάθεση, έναν συγκεκριμένο φυσικό προορισμό. Έτσι, υπάρχει το «ἒργον» του οφθαλμού, το «ἔργον» του ίππου, το «ἔργον» του χεριού, το «ἔργον» του ποδιού, αλλά και το «ἔργον» της οικίας, της οικογένειας. Επομένως, ένα φυσικό δημιούργημα έχει πραγματοποιήσει το «τέλος» του, δηλαδή το σκοπό του όταν έχει επιτελέσει το έργο που του έχει ανατεθεί από τη φύση, το έργο για το οποίο είναι προορισμένο από τη φύση.

Ο Αριστοτέλης κατέφυγε ξανά στη χρήση παραδειγμάτων προκειμένου να τεκμηριώσει την άποψη ότι κάθε φυσικό ον έχει μια φυσική προδιάθεση, έναν φυσικό προορισμό. Ονομάζει μάλιστα, όπως είπαμε, αυτήν την φυσική προδιάθεση, αυτόν τον φυσικό προορισμό «ἔργον». Έτσι, στα παραπάνω παραδείγματα αναφέρεται στο «ἔργον» του οφθαλμού, δηλαδή στη φυσική ιδιότητα της όρασης και στο «ἔργον» του ίππου, δηλαδή στις φυσικές ιδιότητες, στα φυσικά χαρίσματα που έχει ο ίππος και τον κάνουν ικανό και να τρέχει και να φέρει τον αναβάτη του και να αντιμετωπίζει τους εχθρούς σε περίοδο πολέμου.

Ο Αριστοτέλης για τον ορισμό της έννοιας «ἀρετή» εχει εντοπίσει το πρώτο βασικό στοιχείο του ορισμού, το προσεχές γένος της αρετής (που είναι η έννοια «ἕξις») και επιχειρεί να προσδιορίσει και το δεύτερο βασικό στοιχείο, την ειδοποιό διαφορά της αρετής.

Διττός, λοιπόν, είναι ο ρόλος της αρετής: Πρώτα πρώτα, αυτό στο οποίο ενυπάρχει και το οποίο χαρακτηρίζει το βελτιώνει, ή, ακριβέστερα, το τελειοποιεί. Και έπειτα, το καθιστά ικανό να επιτελέσει με επιτυχία το έργο που του ταιριάζει-το έργο, για το οποίο έχει ταχθεί.

Β3.

Ποια ήταν η σχέση του Αριστοτέλη με τους συναδέλφους του στην Ακαδημία και πώς αυτή εξηγείται;

Μονάδες 10

Β3.

Βλ. σχολικό βιβλίο, Αρχαία Ελληνικά Φιλοσοφικός Λόγος, Εισαγωγή: σελ. 141: «Η διδασκαλία του στην Ακαδημία... να σωθεί αλήθεια;».

Β4.

Να βρείτε στο παραπάνω διδαγμένο κείμενο μία ετυμολογικά συγγενή λέξη, απλή ή σύνθετη, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις της νέας ελληνικής:

σχεδόν, αχάριστος, ασήμαντος, ενδεής, πρόφαση, διαμονή, άρτιος, τελεσίδικος, δημαγωγός, καταδρομικό.

Μονάδες 10

Β4.

σχεδόν: ἕξεων (ἀπεχόμενος, ἔχον, ἔχει)

αχάριστος: χαίρων (χαίρειν)

ασήμαντος: σημεῖον

ενδεής: δεῖ

πρόφαση: φησίν

διαμονή: μεῖναι (ὑπομένων)

άρτιος: ἀρετή

τελεσίδικος: ἀποτελεῖ

δημαγωγός: Ηχθαι

καταδρομικό: δραμειν

ΑΔΙΔΑΧΤΟ

Γ1.

«Άνδρες στρατιώτες των Αθηναίων και των άλλων συμμάχων, ο μελλοντικός αγώνας θα είναι κοινός για όλους και για τη σωτηρία και για την πατρίδα για τον καθένα (μας) όχι λιγότερο παρ’ όσο για τους εχθρούς· γιατί αν τώρα νικήσουμε με τα πλοία, θα είναι δυνατόν σε κάποιον να ξαναδεί την πατρίδα του, που κάπου υπάρχει. Και δεν πρέπει να στεναχωριέστε (να χάνετε το θάρρος σας), ούτε να παθαίνετε ότι οι πιο άπειροι άνθρωποι, που επειδή απέτυχαν στους πρώτους αγώνες, έπειτα έχουν διαρκώς την προσδοκία του φόβου όμοια με τις συμφορές. Αλλά όσοι από τους Αθηναίους είστε παρόντες, που είστε ήδη έμπειροι πολλών πολέμων, και όσοι απ’ τους συμμάχους, που παίρνετε μέρος πάντοτε μαζί στις εκστρατείες, να θυμάστε τα παράλογα στους πολέμους».

Γ2.

ἀγών: ἀγῶνας

ναυσίν: ναῦ

ὅπερ: αἷσπερ

πρώτοις: προτέροις

σφαλέντες: σφαλεῖσι

κρατήσωμεν: κράτει

ἐπιδεῖν: ἐφορᾶν

πάσχειν: πείσεται

ἔχουσιν: σχοίην

μνήσθητε: ἐμνήσθησαν

Γ3α.

στρατιῶται: επιθετικός προσδιορισμός στο «ἄνδρες».

τῳ: δοτική προσωπική (λόγω του απροσώπου «ἐστί»).

ἀθυμεῖν: υποκείμενο στο χρή και τελικό απαρέμφατο.

τῶν ἀνθρώπων: γενική διαιρετική από το «ἀπειρότατοι».

ταῖς ξυμφοραῖς: δοτική αντικειμενική από το «ὁμοίαν».

τῶν παραλόγων: αντικείμενο στο  «εμνήσθησαν».

Γ3β.

α΄ τρόπος (δευτερεύουσα ειδική πρόταση): Ὁ Νικίας εἶπεν ὅτι, εἰ κρατήσαιεν/κρατήσειαν ταῖς ναυσίν, εἴη τῳ τήν ὑπάρχουσάν που οἰκείαν πόλιν ἐπιδεῖν.

β΄ τρόπος (ειδικό απαρέμφατο): Ὁ Νικίας εἶπεν, εἰ κρατήσαιεν/κρατήσειαν ταῖς ναυσίν, εἶναι τῳ τὴν ὑπάρχουσάν που οἰκείαν πόλιν ἐπιδεῖν.

επιμέλεια απαντήσεων: Γιώργος Βάβουλας