Απείρανθος Νάξου, " το πρώτο πολιτιστικό χωριό της Ελλάδας "

Η Νάξος δεν γνωρίζει τι θα πει η μονοτονία, αφού ο επισκέπτης είτε περιπλέοντας είτε ταξιδεύοντας στο εσωτερικό θα γνωρίσει τις αμέτρητες ομορφιές της...
Η Απείρανθος η τ’ Απεράθου,όπως συνηθίζεται να λέγεται εξίσου, είναι σήμερα το δεύτερο μεγαλύτερο χωριό της Νάξου. Ο ορεινός οικισμός, βρίσκεται "κλεισμένος" στους πρόποδες του βουνού Φανάρι με μέσο υψόμετρο τα 650 μέτρα. Εκτείνεται από τα 550 μέτρα στη θέση Λαγκάδι έως τα 650 μέτρα στη θέση Ψάρη Πλάκα. Απέχει από τη Xώρα της Νάξου είκοσι οκτώ χιλιόμετρα και το οδικό δίκτυο είναι σε καλή κατάσταση.
Στο χωριό ζουν περίπου 900 κάτοικοι, ενώ στην υπόλοιπη Ελλάδα και τον κόσμο ζουν περισσότεροι από 9.000 Απεραθίτες. Είναι το " παράξενο χωριουδάκι " όπως το χαρακτηρίζουν ξένοι ταξιδιωτικοί οδηγοί. Είναι το " μαρμάρινο " χωριό, λόγω του ότι όλοι οι δρόμοι είναι στρωμένοι με.....

πέτρες και μάρμαρα. Είναι "το χωριό που στιχουργεί, αφού οι κάτοικοι του, με αξιοθαύμαστη ευχέρεια κάνουν τραγούδι την καθημερινή τους ζωή, τη λύπη, τη χαρά…

Είναι " το χωριό του Μανώλη Γλέζου - Νώλη όπως οι ντόπιοι τον αποκαλούν- καθώς εδώ γεννήθηκε αυτή η μεγάλη προσωπικότητα του έθνους μας. Και ποιος δεν θυμάται το ιστορικό κατόρθωμα του M. Γλέζου και του Aπ. Σάντα, όταν 31 Μάη του 1941 η υπόδουλη από τους Γερμανούς Αθήνα ξύπνησε και από τον ιστό της Ακρόπολης είχε φύγει το μισητό σύμβολο του ναζισμού, δίνοντας θάρρος και ελπίδα στους λαούς της σκλαβωμένης Ευρώπης. Το 1986 εκλέχθηκε πρόεδρος της κοινότητας εφαρμόζοντας το θεσμό της άμεσης Δημοκρατίας.
Εδώ γεννήθηκε ο Πρωθυπουργός και επιστήμονας Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, με τρεις γενιές πολιτικών φυσιογνωμιών. Δεκάδες οι ποιητές, οι συγγραφείς, οι εικαστικοί, οι επιστήμονες σε κάθε τομέα της Δημόσιας και κοινωνικής ζωής της πατρίδας μας.

Ενδεικτικά αναφέρουμε τους λογοτέχνες Νίκο Σφυρόερα, Πέτρο Γλέζο και Διαλεχτή Ζευγώλη -Γλέζου, οι αντιστασιακοί Μιχάλης Βαρδάνης και Γιώργος Ζευγώλης, οι πανεπιστημιακοί Μανώλης και Γιάννης Πρωτονοτάριος, Αντώνης Φραγκίσκος, Μανώλης Ζευγώλης, ο γλύπτης Γιώργος Πολυκράτης, ο ζωγράφος και συγγραφέας Νίκος Κατσουρός, ο ανώτατος δικαστικός Μιχ. Δέτσης τ. Αντιπρόεδρος του Αρείου Πάγου, αλλά και σημαντικά πρόσωπα της νεώτερης γενιάς με καταγωγή από το χωριό, όπως οι ηθοποιοί Λευτέρης Ελευθερίου, Γιάννης Φραγκίσκος, ο Γιώργος Νανούρης και ο διάσημος καρδιολόγος και ερευνητής Νίκος Πρωτονοτάριος που έφυγε πρόωρα.
Όπως το χαρακτηρίζουν οι ίδιοι οι κάτοικοι του νησιού, είναι το χωριό του πολιτισμού, εξαιτίας του πλήθους των πολιτιστικών εκδηλώσεων που πραγματοποιούνται κυρίως κατά τη θερινή περίοδο. Ο τοπικός σύλλογος ΑΠΑΣ τα Φανάρια διοργανώνει χειμώνα και καλοκαίρι πλήθος πολιτιστικών εκδηλώσεων με προβολές ταινιών, παρουσιάσεις βιβλίων, εκμάθηση παραδοσιακών χορών και τοπικών μουσικών οργάνων. Ακόμα, είναι " το πρώτο πολιτιστικό χωριό της Ελλάδας ", όπως ανακηρύχθηκε το 1988, όταν η τότε Υπουργός πολιτισμού, αλησμόνητη Μελίνα Μερκούρη, θέλησε να εφαρμόσει τον προαναφερόμενο θεσμό, που όμως δεν έγινε τελικά πράξη ποτέ.

Χωριό σπουδαίων επιστημόνων, συγγραφέων, εικαστικών, οργανοπαικτών και ποιητάδων.

Τρία τοπωνύμια, σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων βόρεια και βορειοανατολικά του σημερινού οικισμού, το Όξω χωριό, τα Χαλάσματα της Καλλονής και ο Δήμος, μαρτυρούν την ύπαρξη οικισμού πάνω από χίλια χρόνια. Επίσης αρχαιολογικές έρευνες, έχουν αποδώσει ευρήματα και μαρτυρίες, ήδη από τις δύο φάσεις της εικονομαχίας. Στην απογραφή του 1830 ο ενεργός πληθυσμός του χωριού ανερχόταν σε 4.729 άτομα στη συντριπτική τους πλειοψηφία αγρότες και αργότερα σμυριδεργάτες και βοσκοί.

Η κοινωνία εκείνης της εποχής, με την πενιχρή γεωργική παραγωγή, είχε σαν το σημαντικότερο έσοδο του πληθυσμού των ορεινών χωριών την εξόρυξη και εκμετάλλευση από το σμυρίγλι. Αυτή η δραστηριότητα διαμόρφωσε και τις κοινωνικές και οικονομικές δομές του τόπου. Μεσολάβησαν αρκετά γεγονότα, ώσπου τις τελευταίες δεκαετίες, η διαχείριση και η εκμετάλλευση των ορυχείων αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο των κατοίκων της ορεινής Νάξου και της Απειράνθου

Κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου, η ζήτηση του ορυκτού αυτού από τις βιομηχανικές χώρες και κυρίως τις χώρες πολεμικής βιομηχανίας, αυξήθηκε με αποτέλεσμα οι εξαγωγές να ανεβούν σε πολύ σημαντικά επίπεδα και ως εκ τούτου στην τόνωση των οικογενειακών εισοδημάτων και την παραμονή του πληθυσμού στο χωριό. Η σμύριδα αποτέλεσε προϊόν εγγύησης του Ελληνικού κράτους για τη σύναψη δανείων από το εξωτερικό.

Είναι η εποχή όπου αποικοδομούνται νέα στοιχεία, μεταβιβάζονται μερίδια γης, κι παρατηρείται η ενασχόληση των γυναικών με την υφαντουργία. Όταν στα ορυχεία μειώθηκε η δραστηριότητα των κατοίκων, από την αδιαφορία και εγκατάλειψη του κράτους, σταδιακά στα μεταπολεμικά χρόνια, σήμανε και τη δημιουργία του μεταναστευτικού ρεύματος στην Αθήνα αλλά και στο εξωτερικό, κυρίως τον Καναδά και τις Η. Π. Α. Η φόρτωση της σμύριδας από το λιμανάκι της Μουτσούνας προς πλοία φορτηγά, διακόπηκε οριστικά αρχές της δεκαετίας του 1980.

Πρόσφατα και με τη νέα Δημοτική αρχή απομακρύνονται σταδιακά οι 100.000 τόνοι του ορυκτού από τον προαύλιο χώρο της Μουτσούνας προς αγορές κυρίως του εξωτερικού, σε πείσμα όσων διέδιδαν ότι το σμυρίγλι "πέθανε" και με προοπτική την αξιοποίηση του αποθηκευτικού χώρου σε Μουσείο Σμύριδας, προβιομηχανικό πάρκο και χώρο αναψυχής. 
Παρόλα αυτά, η ζωτικότητα του πληθυσμού παραμένει πάντοτε υψηλή τόσο για όσους έχουν μείνει στο χωριό αλλά και όσους ζουν σε άλλες κοινότητες. Τριάντα και άνω εμπορικά και τουριστικά καταστήματα διαθέτει το χωριό, τα οποία αυξήθηκαν ιδιαίτερα στη δεκαετία του 85-95 με την αύξηση και προβολή των μουσείων.

Στα γεγονότα των τελευταίων δεκαετιών εντάσσεται και η άρνηση το 1917 για προσχώρηση της κυβέρνησης Βενιζέλου, με οδυνηρές συνέπειες για τους κατοίκους. Κατά τη διάρκεια της Ιταλογερμανικής κατοχής της Νάξου η δράση των Απεραθίτων ήταν ενεργός αντιστασιακή, και επί πολλούς μήνες βρισκόταν σε λειτουργία πομπός ασύρματου, σε κεντρικό σημείο του χωριού, χωρίς να γίνει αντιληπτός από τα στρατεύματα κατοχής.

Ο ορεινός αυτός οικισμός, με τα καλοδουλεμένα και καλοδιατηρημένα αρχοντικά, διατηρεί ανέπαφη την αισθητική του από την εποχή της Ενετοκρατίας. Το πανέμορφο χωριό είναι χτισμένο ανάμεσα σε δύο καταπράσινες κοιλάδες. Οι κάτοικοι του είναι ιδιαίτερα φιλόξενοι, και κρατούν μέσα από το πέρασμα αιώνων ήθη και έθιμα ζωντανά. Και σίγουρα όλα τα προσωνύμια που του αποδίδονται είναι πέρα για πέρα αληθινά αφού τόσο ο τρόπος της ζωής όσο και το περιβάλλον του οικισμού είναι πραγματικά ξεχωριστά. Κάθε χειμώνα το κρύο είναι ιδιαίτερα αισθητό και οι χιονοπτώσεις είναι σύνηθες φαινόμενο στο χωριό.

Τα περίτεχνα βόλτα, τα στεγαστά (στιαστά) , οι δεντροσκέπαστες πλατείες με τα καφενεδάκια, τα λιθόστρωτα καλντερίμια, οι περίτεχνες καπνοδόχοι με το ξεχωριστό - περίεργο σχήμα και χρώμα, οι ενετικοί πύργοι και τα αρχοντικά. Μια μικρή, ξεχωριστή γωνιά, με 45 παιδιά σήμερα στο Δημοτικό σχολείο, με βιβλιοθήκη, συνεταιρισμό γυναικών και αρκετά εμπορικά καταστήματα στα οποία ο επισκέπτης μπορεί να προμηθευτεί τα πάντα αλλά και να «ανακαλύψει» σπάνια αντικείμενα τα οποία ίσως να μην μπορεί να βρει σε μεγάλα εμπορικά κέντρα.

Πρόεδρος του τοπικού συμβουλίου είναι ο Γεώργιος Στ. Μπάκαλος παθιασμένος για το καλό του χωριού, δραστήριος και πανταχού παρών στα όποια προβλήματα αλλά και με καινοτόμες ιδέες.
ΘΑ ΧΑΣΕΤΕ ΑΝ ΔΕΝ ΕΠΙΣΚΕΦΕΙΤΕ...

Ø  -Κάντε ένα περίπατο με χαλαρούς ρυθμούς στον οικισμό και κυρίως στο απάνω χωριό για να δείτε και να φωτογραφήσετε τα σπίτια με τα μόρσα, τα βόρτα, τα στιαστά (η καμάρες) ασπρισμένα και μοσχομυρισμένα από ασβέστη. Κάθε  σημείο είναι μοναδικό. Συνομιλήστε με παλιούς ανθρώπους όπου η σοφία πηγάζει μέσα από στίχο και η κουβέντα γίνεται ιδιαίτερα ευχάριστη και αξέχαστη.

«Αυτό το χωριό έχει ιστορία περπατάς και τη βλέπεις σε κάθε σου βήμα» έχει αναφέρει σε έκθεση του μαθητής του Δημοτικού σχολείου του χωριού.

Ø -Μία επίσκεψη στα 5! μουσεία. Το Αρχαιολογικό, το Γεωλογικό, το Λαογραφικό, το Εικαστικών τεχνών και της Φυσικής Ιστορίας με ιδιαίτερα ενδιαφέροντα εκθέματα.12 υπάλληλοι τα εξυπηρετούν με συνέπεια να παραμείνουν στο χωριό οικογενειακώς και όχι να μεταναστεύσουν. Σε όλα υπάρχουν αξιόλογα ενδιαφέροντα αναμνηστικά για τα δωράκια και τις υποχρεώσεις σας.

Ø -Τη βιβλιοθήκη Νίκου Ν. Γλέζου η οποία ιδρύθηκε το 1964 (ίσως η μεγαλύτερη των Κυκλάδων) με πρωτοβουλία του Μανώλη Γλέζου στη μνήμη του εκτελεσμένου από τους ναζί αδελφού του Νίκου, το 1944. Στεγάζεται στο Πολιτιστικό κέντρο του χωριού που ξεπερνάει τους 20.000 τόμους βιβλία. Λειτουργεί όλο το χρόνο με αξιοσημείωτη αναγνωσιμότητα από δύο μόνιμους υπαλλήλους.

Ø -Το συνεταιρισμό γυναικών στον οποίο 23 γυναίκες δημιουργούν και εκθέτουν τα προϊόντα της γνήσιας υφαντικής τέχνης, εργόχειρα αυθεντικά καθώς και αγνά παραδοσιακά γλυκά κουταλιού.

Ø -Με πορεία δύο ωρών, στο ξωκλήσι της Παναγιάς της Φαναριώτισας σε υψόμετρο 900 μέτρα με εκπληκτική πανοραμική θέα στο νησί και άλλα Κυκλαδονήσια.

Ø -Δύο από τις παλαιότερες εκκλησίες του νησιού, την Αγία Κυριακή, και τον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο που βρίσκονται στα βόρεια του χωριού. Αξίζει επίσης μια επίσκεψη στην πρόσφατα ανακαινισμένη εκκλησία του Αγ. Κήρυκου

Ø -Τους ενετικούς πύργους και την Εκκλησία της Παναγίας της Απεραθίτισας, μία από τις μεγαλύτερες του νησιού.

Ø -Μία " επίσκεψη " στα καφενεία του χωριού για καφέ η τη ρακί σας, όπου η παρέα με τους ντόπιους είναι μία ξεχωριστή εμπειρία. Διάλεκτος και γεύσεις ξεχωριστές. Η φράση «κάτσε να σε κεράσουμε» είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα της φιλοξενίας. «Η Γερουσία» μαζεύεται στο Ηρώων στην είσοδο του χωριού και είναι σαν μια μικρή Βουλή με τους διαξιφισμούς και την έντονη πολιτική αντιπαράθεση.
Στις ταβέρνες όλο και κάποιον "επώνυμο" θα πετύχετε το καλοκαίρι μια και οι επισκέπτες του νησιού σίγουρα θα ανηφορίσουν μέχρι την Απείρανθο έστω για λίγο, ώστε να το καταγράψουν στις ταξιδιωτικές τους εντυπώσεις και να αποτυπώσουν με κάθε τρόπο, αναμνήσεις και εικόνες μοναδικές.

Ø -Μία βόλτα με καλό ασφαλτοστρωμένο δρόμο στους παραλιακούς οικισμούς σε ακτογραμμές 20 περίπου χιλιομέτρων, από Αη- Δημήτρη μέχρι Πάνερμο. Τοπίο και φύση μοναδικού κάλους και δεκάδες φυσικά λιμανάκια με πεντακάθαρες αμμουδερές ακρογιαλιές.
Το άρωμα από σκίνο, θυμάρι, φασκομηλιά και άλλα από την αυτοφυή βλάστησή θα σας μεθύσουν και θα σας γεμίσουν τις μπαταριές των πλέον όμορφων συναισθημάτων σας.

Ø Οι παραλίες της περιοχής θα σας «ξεπλύνουν» από την αιθαλομίχλη των μεγαλουπόλεων στα πεντακάθαρα νερά φανερών και απόκρυφων παραλιών.

Ø Το ηλιοβασίλεμα στον Άη Γιάννη (στα Φινέλια) με καφέ η φαγητό στη «Ροτόντα», αλλά και η ανατολή στη Μουτσούνα με θέα τις Μικρές Κυκλάδες θα σας φέρουν στη μνήμη στοίχους αγαπημένων σας ποιητών, όπως του Ελύτη «αυτός ο κόσμος ο μικρός ο Μέγας».   
Το χωριό προσφέρει στον επισκέπτη όλες τις ανέσεις από φαγητό και αγορές, ενώ οι παραλιακοί του οικισμοί αρκετά δωμάτια για παραμονή και ξενοδοχεία μέχρι και Α κατηγορίας.

Το γνωστό τουριστικό περιοδικό περιοδικό voyager σε 8σέλιδο αφιέρωμα του στη Νάξο στη σελίδα 132 του τεύχους 54 του 2008 γράφει ότι ανάμεσα στους 10 λόγους για να επισκεφθείτε τη Νάξο είναι:‘Για να περπατήσετε στα σοκάκια του ορεινού χωριού Απείρανθος και να ακούσετε τη μουσική που βγαίνει από τα παράθυρα των σπιτιών»

Επιμέλεια κειμένου

Μανώλης Χατζηπέτρος