Το νερό ως δημόσιο αγαθό: Από τη θεωρία στην πράξη

Η φετινή Παγκόσμια Ημέρα Νερού επικεντρώνεται στην αξία του νερού. Το νερό  διαθέτει  τεράστια και πολυσύνθετη αξία -περιβαλλοντική, κοινωνική, οικονομική- που εκτείνεται σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας: στα νοικοκυριά, την παραγωγή τρόφιμων, τον πολιτισμό, τη δημόσια υγεία, την παιδεία, την οικονομία και τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος.

Η τρέχουσα συγκυρία της πανδημίας Covid-19 ανέδειξε με τον πιο εμφατικό τρόπο την καθοριστική σημασία της επαρκούς πρόσβασης σε ασφαλές νερό και αποχέτευση για την πρόληψη και τον περιορισμό των ασθενειών και για την προστασία της δημόσιας υγείας. Ο ρόλος των δημόσιων επιχειρήσεων ύδρευσης υπήρξε καίριος κατά τη διάρκεια της πανδημικής κρίσης, εξασφαλίζοντας τη συνέχεια και ποιότητα της δημόσιας υπηρεσίας ύδρευσης παρά τις ......

συνθήκες lockdown.

Εντούτοις,  πρέπει να σημειωθεί ότι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής γίνονται ολοένα και πιο αισθητές, γεγονός που ασκεί σημαντικές πιέσεις στους υδάτινους πόρους. Τα τελευταία έτη ειδικότερα καταγράφεται -σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο- μια αυξανόμενη μεταβλητότητα του κύκλου του νερού (βλ. φαινόμενα λειψυδρίας στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, πλημμύρες, ξηρασία και ερημοποίηση περιοχών στην Νότια Ευρώπη). Είναι πλέον ευρέως αποδεκτό ότι τα ανησυχητικά αυτά φαινόμενα καθιστούν επιτακτική τη μετάβαση σε μια ολιστική διαχείριση των υδάτινων πόρων για την επίτευξη της βιωσιμότητας και ανθεκτικότητας των σύγχρονων κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών συστημάτων.  Η ολιστική διαχείριση απαιτεί με τη σειρά της σημαντικές επενδύσεις στην ύδρευση και στην προστασία του πόρου και την εμβάθυνση της συνεργασίας σε παγκόσμιο, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο όλων των εμπλεκόμενων φορέων.  

Ποιο μοντέλο είναι ωστόσο πιο κατάλληλο για την αντιμετώπιση των μεγάλων αυτών προκλήσεων; Το δημόσιο ή το ιδιωτικό; Ο ανταγωνισμός ή η συνεργασία; Η επίτευξη του κέρδους ή η διασφάλιση της κοινωνικής αξίας του νερού; 

Οι δημόσιοι πάροχοι ύδρευσης της Ευρώπης ως πηγή κοινωνικών καινοτομιών

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για το Νερό,το Παρατηρητήριο Βιώσιμης Ανάπτυξης του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ συνομίλησε με τον BernardvanNuffel, πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης των Δημόσιων Παρόχων ύδρευσης (AquaPublicaEuropea, APE) και της βελγικήςVIVAQUA, μιας από τις πλέον πετυχημένες επιχειρήσεις ύδρευσης στην Ευρώπη. Οι δράσεις της APE για το νερό υπηρετούν  το τρίπτυχο της οικονομικής και περιβαλλοντικής βιωσιμότητας και της καθολικής πρόσβασης θέτοντας σε εφαρμογή την ολιστική προσέγγιση των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ. Όπως σημειώνει ο κ. vanNuffel, η προσέγγιση αυτή αποδεικνύεται στην πράξη μια τεράστια πρόκληση καθώς οι τρεις αυτές διαστάσεις κινούνται συχνά σε διαφορετικές κατευθύνσεις με αποτέλεσμα να απαιτείται η διαμόρφωση πολυδιάστατων πολιτικών, ικανών να συμφιλιώσουν την οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική αξία του νερού. 

Οι ευρωπαϊκές δημόσιες επιχειρήσεις ύδρευσης αποτελούν τα τελευταία έτη μια σταθερή πηγή κοινωνικών καινοτομιών και βέλτιστων διεθνών πρακτικών. Τα μέλη της APE, πολλά εκ των οποίων προέρχονται από το ευρύτατο κύμα απο-ιδιωτικοποίησης που λαμβάνει χώρα στην Ευρώπη την τελευταία 20ετία, αποδεικνύουν ότι τόσο η συνεργασία (και όχι ο ανταγωνισμός) όσο ο μακροχρόνιος σχεδιασμόςκαι ορίζοντας των επενδύσεων (και όχι το γρήγορο κέρδος) συνιστούν  θεμελιώδη στοιχεία μιας επιτυχημένης επιχειρηματικής στρατηγικής, ειδικά όταν αφορά στη βιώσιμη και υπεύθυνη διαχείριση ενός πεπερασμένου και ζωτικού πόρου όπως το νερό.

Ανακαλύπτοντας τα πλεονεκτήματα της συνεργασίας και του μακροπρόθεσμου σχεδιασμού σε σύγκριση με τον ανταγωνισμό και το βραχυπρόθεσμο κέρδος

Ο BernardvanNuffel εξηγεί ότι από την αρχή της πανδημίας, και ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των lockdown, οι πάροχοι ύδρευσης βρέθηκαν αντιμέτωποι με μια πρωτόγνωρη κατάσταση αλλά κατάφεραν να εξασφαλίσουν την αδιάλειπτη υδροδότηση εφαρμόζοντας και επικαιροποιώντας τα Σχέδια Διαχείρισης Κρίσης. Μέσω webinar,που οργανώθηκαν άμεσα από την APE ως απάντηση στην πανδημική κρίση,επιτεύχθηκε η ανταλλαγή κρίσιμης εμπειρίας και γνώσης για τα κοινά προβλήματα που ανέκυψαν. Ο ρόλος της συνεργασίας  αποδείχθηκε σημαντικός ιδιαίτερα για τις πιο μικρές εταιρίες ύδρευσης που δεν κατέχουν τους απαραίτητους πόρους και τις γνώσεις σε θέματα διαχείρισης έκτακτων καταστάσεων.

Η ικανότητα ανάπτυξης εκτεταμένων συνεργασιών στηρίζεται στο απλό αλλά θεμελιώδες γεγονός ότι οι δημόσιοι οργανισμοί δεν κατευθύνονται από ιδιοτελή συμφέροντα και δεν διαθέτουν, συνεπώς, κίνητρα να μην μοιραστούν με άλλες ομοειδείς επιχειρήσεις τις επιτυχίες και γνώσεις τους.  Πέραν των ζητημάτων που αφορούν στην αντιμετώπιση της πανδημίας, οι ευρωπαϊκές δημόσιες επιχειρήσεις ύδρευσης, μέσω της Aqua PublicaEuropea, έχουν εισέλθει σε μια γόνιμη και σταθερή διαδικασία ανταλλαγής  knowhow και βέλτιστων πρακτικών σε ένα μεγάλο εύρος αντικειμένων όπως η καινοτομία, η βελτίωση της αποδοτικότητας και παραγωγικότητας, η διασφάλιση της οικονομικής προσιτότητας του πόρου, η διαφάνεια και λογοδοσία και η συμμετοχή πολιτών και εργαζομένων στη λήψη αποφάσεων.

Ιδιαίτερα στον τομέα του νερού, και σε συνέχεια τηςδιεθνούς εμπειρίαςεπαναφοράς υπό δημόσιο έλεγχο, αναγνωρίζεται πλέον ο λανθασμένος χαρακτήρας ορισμένων ιδεολογικών παραδοχών που επικράτησαν τις προηγούμενες δεκαετίες ειδικά στον αγγλοσαξονικό κόσμο.

Οι αγορές και ο ανταγωνισμός, ως μέσα βελτίωσης της αποτελεσματικότητας, δεν λειτουργούν σε συνθήκες φυσικού μονοπωλίου και σε τομείς που απαιτούν μακροπρόθεσμο σχεδιασμό.Οι επιχειρήσεις ύδρευσης καλούνται να ενσωματώσουν σήμερα με ολοκληρωμένο και συνεκτικό τρόπο στις στρατηγικές τους τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Σε αντίθεση με τις ιδιωτικές επιχειρήσεις, οι δημόσιοι πάροχοι ύδρευσηςδεν υπόκεινται σε αντι-παραγωγικούς για το συλλογικό συμφέρον βραχυχρόνιους κερδοσκοπικούς στόχους, διαθέτοντας το προνόμιο (και καθήκον) να διαμορφώσουν μακροπρόθεσμες λύσεις. Αυτό βέβαια σε συνέργεια με βιώσιμες λύσεις προς αυτήν την κατεύθυνση και από άλλους τομείς, πολιτικές και ενδιαφερόμενα μέρη όπως ο αστικός και χωροταξικός σχεδιασμός και η εξοικονόμηση νερού από τον αγροτικό τομέα χάρη στην υιοθέτηση λύσεων που είναι ήδη διαθέσιμες.

Σχετικά με τα ΣΔΙΤ

Ερωτώμενος για τις εξελίξεις που αφορούν την επιχειρούμενη Σύμπραξη Δημοσίου Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) για τη διαχείριση και λειτουργία των φραγμάτων και υδραγωγείων της ΕΥΔΑΠ Παγίων, σημείωσε ότι πουθενά στην Ευρώπη και γενικά στον κόσμο οι βασικές υποδομές ύδρευσης δεν είναι στα χέρια των ιδιωτών ή, σε κάθε περίπτωση, δεν υπάρχει η προσδοκία να προκύψει κερδοφορία από τη διαχείρισή τους. Οι υποδομές αυτές εξυπηρετούν πρωτίστως το γενικό συλλογικό συμφέρον καθώς όλοι χρειαζόμαστε δίκαιη πρόσβαση στους υδάτινους πόρους. Οι υποδομές αυτές πρέπει να εξασφαλίζουν το ανθρώπινο δικαίωμα στο νερό και την αποχέτευση όπως αυτό αναγνωρίζεται από τα Ηνωμένα Έθνη. Οι αποφάσεις για τη χρήση και την εκμετάλλευση αυτών των υποδομών απαιτούν δημοκρατική συναίνεση και συμμετοχικό σχεδιασμό. Αν αυτές οι υποδομές υπόκεινται σε κερδοσκοπικές λογικές, ελλοχεύει ο κίνδυνος η εκμετάλλευσή τους να προσανατολίζεται σε χρήσεις ή κατηγορίες χρηστών που δύνανται να πληρώσουν περισσότερα, θίγοντας την αρχή της αλληλεγγύης και ισότιμης πρόσβασης στον πόρο. Κατά συνέπεια, το δικαίωμα στο νερό αλλά και η προστασία του περιβάλλοντος μπορεί να απειληθούν πολύ σοβαρά.

Κλείνοντας τη συνέντευξη, ο Πρόεδρος της APE τόνισε ότι η ευρωπαϊκή Οδηγία Πλαίσιο για τα ύδατα ορίζει ότι «το νερό δεν είναι ένα εμπορικό προϊόν όπως άλλα, αλλά αποτελεί κληρονομιά που πρέπει να προστατεύεται και να τυγχάνει της ανάλογης μεταχείρισης ως τέτοιο από όλους τους λαούς της Ευρώπης». Αυτό πρέπει να  μας ωθεί σε διαρκή αναστοχασμό για τη συνολική και πραγματική αξία του και σε εγρήγορση σχετικά με τις επιλογές που πραγματοποιούνται από τις εκάστοτε αρχές όσον αφορά τη διαχείρισή ενός τόσο πολύτιμου για την ανθρώπινη ζωή πεπερασμένου πόρου.

 

Όλη η συνέντευξη:https://bit.ly/3tCdhku